Anayasa Mahkemesi’nin; 14 Mayıs 2019 tarih ve 30774 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan; 10 Mayıs 2019 tarih ve 2018/156 E. 2019/22 K. sayılı kararı ile 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 11/ı bendinde yer alan “ Bu fıkrada belirtilen unsurlara göre belirlenen arazi değerinin yarısını geçmemek üzere“ ibaresi iptal edilmiştir.
Kamulaştırma Kanunu 10. maddesine göre açılan “ Bedel Tespiti ve Tescil Davaları “ ile bu davaların süresi içerisinde idare tarafından açılmaması halinde hak sahipleriince açılan “ Kamulaştırmasız El Atma Nedeniyle Tazminat “ davalarında hazırlanan bilirkişi raporları, kamulaştırma hukukuna has hesaplama yöntemleri içermektedir.
Bu hesaplamalar; Kamulaştırma Kanunu’nun 11. maddesinde belirtilen unsurlar ile Yargıtay’ın bu konuda ihtisas sahibi olan dairelerince ortaya konulan yerleşmiş içtihatlara göre yapılmaktadır.
Kamulaştırma bedeli hesaplamasındaki amaç; kamulaştırma konusunun gerçek değerinin bilimsel yöntemlerle hesaplanıp, hak sahiplerine ödenmesi olup, kamu yararı amacıyla kamulaştırılan malın en düşük maliyetle kamu kullanımına hasredilmesi değildir.
Değer tespitinde hesaba katılması gereken başlıklardan bir tanesi de “ objektif değer artırıcıunsurlar“ dır.
Buna göre; arazilerde kamulaştırma bedeli hesaplanırken her bir arazinin somut durumuna göre objektif değer artırıcı unsurlar ( arazinin yola veya su kaynaklarına yakınlığı, emsallerine göre ulaşım kolaylığı ve buna benzer hususlar ) bedel belirlenmesinde önemli rol oynayabilmektedir. Öyle ki taşınmaz için belirlenen bedel, zaman zaman %150 %200 oranında artırılarak nihai bedele ulaşılmaktadır.
Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararından önce yürürlükte bulunan kanun maddesi ile, kamulaştırma bedelleri, objektif değer artırıcı unsurun %50 ile sınırlanması nedeniyle, gerçek bedeli yansıtmayabiliyor idi. Bu kuralın pratik faydası, kamulaştırma yapan idareye daha düşük kamulaştırma maliyetleri sunması idi. Bu nedenle; Mahkeme’nin iptal kararı gerçek değere ulaşılabilmesinin temini açısından doğrudur.
Bununla birlikte iptal edilen bölüm kadar iptal konusu edilmeyen bölüme de dikkat edilmesi gerekmektedir. Buna göre; “ her bir ölçünün etkisi açıklanmak kaydı ile bedelin tespitinde etkili olacak diğer objektif ölçüleri“ tümcesi iptal konusu edilmemiştir.
Gerek kamulaştırma kanunu, gerekse ilgili ihtisas dairelerinin yerleşmiş kararları incelendiğinde kamulaştırma bedeli tespitinde objektif olunması gerekliliği çoğu zaman vurgulanmaktadır.
Kamulaştırmanın bir para kazanma amacı olmadığı dikkate alındığında, mülkiyet hakkına istisnai olarak el atılan hak sahibinin, kamu yararına hasredilen malının gerçek değerinin tespitinde objektif unsurlara dayanılması, karara esas bilirkişi raporları açısından önemli rol oynamaktadır.
Fakat Türkiye genelinde hazırlanan bilirkişi raporları incelendiğinde,objektif değer arttırıcı unsurların raporlarda bir başlık altında yazıldığı ve aynı bölge için daha önce yazılan objektif değer arttırıcı unsurların, diğer raporlarda da aynı şekilde kullanıldığı görülmektedir. Bu husus; değerlendirmelerin bilimsel niteliğine gölge düşürmekle objektif olma özelliklerini de azaltmaktadır.
Sonuç olarak; Anayasa Mahkemesi’nin 14 Mayıs 2019 tarih ve 30774 sayılı resmi gazetede yayınlanan; 10 Mayıs 2019 tarih ve 2018/156 E. 2019/22K. sayılı kararı ile iptal edilen %50 sınırlamasına ilişkin ilamı, bilirkişi raporlarında derhal etkisini gösterecek iken ve hatta derdest dosyalarda ek raporlar ile kamulaştırma bedelleri artacak iken, iptal konusu edilmeyen ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 11. maddesinde iki kere sözü edilen objektif unsurlarının somut varlıklarının da raporlarla açıkça değerlendirilmesi gerekmektedir.
Unutulmamalıdır ki; kamulaştırma, bölge halkının zenginleşmesi amacını gütmediği gibi, kamunun da uygun maliyetli arazi edinim yolu değildir.
Bu nedenle bilirkişi kurullarının hakikateulaşmakta önemli yapı taşı olan raporlarının, objektif olması ve bu konunun mahkemeler ve yüksek yargı tarafından ayrıntılı olarak işlenmesi gerekmektedir.
Sami Saygın Yazıcıoğlu
Avukat
Comments